ԿԱՏՄԱՆԴՈՒԻ ԵՐԿՆԱԳՈՒՅՆ ԳԱՐՈՒՆԸ

 

   Ծնվել է Թեհրանում, սովորել Թեհրանի համալսարանի Սոցիոլոգիայի բաժնում:

   Երկրի սոցիալ-քաղաքական կյանքի ակտիվ մասնակիցը լինելուց բացի, նա նաև իրանական ֆեմինիստական գրականության առաջամարտիկներից է: Իր հայացքների համար մի քանի անգամ դատապարտվել է ազատազրկման: Ի վերջո, լքելով հայրենիքը, բնակություն է հաստատել ԱՄՆ-ում:

   Հեղինակ է բազմաթիվ գրքերի (վեպեր, պատմվածքների ժողովածուներ):

 

ՇԱՀՐՆՈՒՇ ՓԱՐՍԻՓՈՒՐ

 

 «ԹԱՐԳՄԱՆԱԿԱՆ ԱՐՎԵՍՏ» ԲԱԺԻՆԸ ՎԱՐՈւՄ  Է  ԳՈՀԱՐ ԲԱՂՄԱՆՅԱՆԸ

 

Սենյակիս պատուհանը բացվում է դեպի հնամյա մեծ այգին, որն ունի ջրանցք և ծխածաղիկներով ու  կակաչներով լի կանաչ բացատ: Ժամանակ առ ժամանակ հայտնվում է այգու տերը, որ մոլախոտերն է պոկում: Հեռվից թվում է` ծեր է: Ոտքից գլուխ երկնագույն հագուստով, ձեռքերին` ձեռնոց, խնամում է ծաղիկները: Էտում է տոսախները, պոկում մոլախոտերը, ջրում սիզամարգը: Գործն ավարտելուց հետո հանում է ձեռնոցները, նստում ավազածածկ անցուղիում տեղադրված նստարանին և նայում ավազանի ջրաշուշաններին:

Իմ սենյակը շատ լավն է: Ունի դեպի այգին բացվող մեծ պատուհան. երկրորդ պատուհանը նայում է մի աղմկոտ փողոցի` լի բազմությամբ. գրեթե մինչև կեսօր արևը հյուրն է տարածքի խճանկարների: Չգիտեմ ինչու, հոգուս մեջ կա մի հիմար պատրանք, որ եթե նստեմ փողոցին նայող լուսամուտի առջև, կկարողանամ տեսնել սիրահար զույգերի, որ  ձեռք ձեռքի տված անցնում են մայթերով: Անշուշտ, կռահելով, ենթադրելով միայն կարելի է սիրահարություն վերագրել մարդկանց: Այստեղ  բազմամարդ փողոցում չեն համբուրվում, ոչ էլ միմյանց ձեռք են բռնում: Շատ խուլ փողոցներում` միգուցե, բայց մերը երթևեկելի պողոտա է, և նման բաներն այստեղ տեղ չունեն: Ընդհանուր առմամբ, սա իհարկե մի հիմար պատրանք է, բայց ես միշտ մտածում եմ, որ մեր տնից երկու փողոց այն կողմ բոլորը սիրահարված են:

Իմ սենյակը շա~տ լավն է: Պատերը երկնագույն են, այգին արտացոլվում է հայելու մեջ. առաստաղը ճեփ-ճերմակ է: Առաստաղի չորս անկյուններում ես ունեմ չորս գաջե հրեշտակներ. մեկի քթի ծայրը պոկվել է: Դուրեկան, գիրուկ հրեշտակներ են` անբիբ աչքերով: Այգուն նայող լուսամուտի մոտ դրել եմ սեղան ու մի աթոռ. այդտեղ եմ ճաշում և ընթրում: Մահճակալս հյուսիսարևելյան անկյունում է, և անկողնուս վրա` հենց փողոցին նայող պատուհանի երկայնքով, մի տղամարդու դի կա` արքայական դիմագծերով և մեռնելուց հետո սաթի նման դեղնած մաշկով:  Ինչ հիշում եմ, տղամարդը մահացած է: Հասակը բարձր է, ներկայանալի բեղեր ու կտրիճի տեսք ունի: Գլխին պղնձե թագ է`ատամները հին բերդապարիսպների ատամների նման, կոպտորեն հղկված: Այն մասամբ ծածկում է ալեխառն մազերը, մասամբ էլ` դեղնավուն լայն ճակատը: Շորերը ատլասե են, հագին նաև թավշե կարմիր պարեգոտ է` եզրերը ճերմակ թելով ասեղնագործած, վրան` ջրաշուշանի պատկերով նախշեր: Պարեգոտ կարող դերձակն անճաշակ է եղել, ծաղիկները համաչափ չեն, ճերմակեզր ատլասի կարերն էլ տեղ-տեղ փոթերով են: Մահացած տղամարդու մատին փիրուզե խոշոր ակով արծաթե մատանի է: Մատանու օղակը ժամանակի ընթացքում սևացել է, և եղունգների տակ թարախապալարներ են առաջացել: Ակնառու են նաև մատների ծալվող հատվածների առատ կնճիռները: Տղամարդու դեմքը հիսուն տարեկանի դեմքի է նման, մինչդեռ ձեռքերը շատ ավելի ծերացած են:

Առավոտյան, երբ վեր եմ կենում, մարզանք եմ անում: Կանգնում եմ լուսամուտի առաջ և մարզվում եմ: Ազատ, թեթև շարժումներ են: Հետո մի քանի անգամ խորը շունչ եմ քաշում և երբ դուրս եմ գալիս լոգարանից, ինքնաեռի բլթբլթոցը տարածված է լինում ողջ սենյակում: Լուսամուտի առջև դրված սեղանի մոտ թեյում եմ` նայելով այգու ծաղիկներին, երբեմն էլ` միջատներին, որոնք մահճակալի տակից բարձրանում և անհետանում են տղամարդու թավշե պարեգոտի ծալքերում: Այդ պահին պառկում եմ տղամարդու կողքին: Երբեք չի հաջողվել փոխել նրա սավանը. տղամարդու դին շարժելը չափազանց դժվար է: Բացի դա, տեսքն այնքան ահարկու է, որ  մարդ չի համարձակվում նրան դիպչել: Ստիպված նոր սավան եմ գցել ներքնակի ազատ հատվածի վրա, և երբ գիշերվա կեսին երբեմն վեր եմ թռչում, տեսնում եմ` քնած ժամանակ մոտեցել եմ տղամարդուն ու ձեռքս դրել նրա կրծքին: Այդ պահին թվում է` նա բաց աչքերով նայում է առաստաղին: Վատթարագույնը խավարասերներն են. երբեմն մոլորված` տղամարդու պարեգոտի տակից գալիս են դեպի այն հատվածը, որտեղ ես եմ քնած, և երբ շարժում եմ ձեռքս կամ խորը շունչ քաշում, միջատը մի պահ կանգ է առնում, ապա` արագորեն փախչում, և ես երկար ժամանակ զգում եմ նրա ոտնահետքերն իմ թևերի վրա: Անտանելի է: Կաշվե երեսով մի բազկաթոռ գնեցի  և  տեղավորեցի այգուն նայող պատուհանի առջև` սեղանի մոտ: Հիմա այնտեղ եմ քնում:

Ամեն առավոտ կերակրում եմ դեղձանիկներին, ջուր եմ տալիս նրանց: Ճնճղուկների համար հաց եմ մանրացնում: Ավլում եմ սենյակը, մաքրում կեղտն ու փոշին, և շուրջս պսպղում է մաքրությունից: Բայց խավարասերների հախից գալ չի հաջողվում: Օր օրի նրանք ավելի են շատանում: Թույն եմ գնում և զգուշորեն լցնում տղամարդու պարեգոտի տակ: Կրկին չի ստացվում ազատվել միջատներից:

Այս ամենը տևում է մինչև ճաշ: Դարձյալ նստում եմ այգուն նայող պատուհանի առջև դրված սեղանի մոտ և ուտելիս նայում պարտեզի միջօրեին, որը կարծես կանգ է առնում: Հետկեսօրից հետո սկսվում է անգործությունը: Երբեմն նիրհում եմ, երբեմն` թաթերի վրա քայլում սենյակում, երբեմն` գործում, երբեմն էլ տղամարդու պարեգոտն եմ կարկատում:  

Երեկոյան հայտնվում է լրագրավաճառ տղեկն ու տալիս դռան զանգը: Ճանաչում եմ այդ զանգը. երկուսն ընդհատ են, երրորդը` երկար: Զամբյուղն իսկույն կախում եմ ներքև: Տղան օրաթերթը դնում է զամբյուղի մեջ: Հարցնում եմ.

-Վերջը ահաբեկիչներին բռնեցի՞ն:

-Մեկին բռնել են: Մյուսներին դեռ չեն հայտնաբերել,- պատասխանում է:

Երկուսս էլ` ես ու լրագրավաճառ տղան, ահաբեկիչների կողմն ենք, բայց այդ մասին չենք բարձրաձայնում: Ինչպես ասում են, դա լավ բան չէ:

Օրաթերթն իսկապես հոյակապ բան է: Կարելի է ասել` եթե թերթերը չլինեին, լրագրավաճառ տղեկն էլ չէր լինի: Եթե տղան չլիներ, աշխարհը գոյություն ունենալ չէր կարող: Իրոք, ինչպե՞ս պիտի իմանայի` ինչ է կատարվում:  Ես ընդամենը տեսնում եմ մեքենաներ, որոնք ազդանշան տալով երթևեկում են փողոցում, կամ հատուկենտ մարդկանց, որոնք  անցնում-դառնում են և հնարավոր չէ նույնիսկ կռահել` սիրահարվա՞ծ են, թե՞` ոչ: Էլ որտեղի՞ց պիտի իմանամ` արդյոք աշխարհը գոյություն ունի՞: Իսկ թերթը լի է մարդկանցով: Մարդիկ բաժնետոմսեր են գնում, մարդիկ համբուրվում են ֆոտոխցիկի առջև, և նրանց նկարները հայտնվում են թերթերում, որոշներն էլ պատերազմ են մեկնում: Օրաթերթի հետ ես գնում եմ այս ու այն կողմ, գնում եմ Չիլի ու Բոլիվիա, Բոլիվիայի անտառներում փռում եմ օրաթերթն ու վրան պառկում, որ եղինջն ինձ չխայթի, նայում եմ գլխավերևս` տապից քրտնած կանաչ ծառերին և դեղնավուն տենդոտ հյութին, որ հոսում է բներից և գետնին հասնելով` դառնում շագանակագույն: Ես վերցնում եմ օրաթերթը, լողում Սուեզի ջրանցքում. և ուշադիր եմ, որ հանկարծ գնդակն ինձ չդիպչի: Սուեզի ջրանցքը հենց այնպիսին է, ինչպիսին  «Լոուրենս Արաբացի» ֆիլմում է: Սիբիրում սահում եմ, Վիետնամում` վիրավորների վերքերին սպեղանի դնում և կապում օրաթերթով:

Այդպիսին է օրաթերթը: Հաճախ թերթ գնելուց առաջ փոքր-ինչ զրուցում եմ տղայի հետ: Հիշում եմ` գարնան վերջին մի օր հարցրի նրան. «Ի՞նչ նորություն կա շուկայում»: Ասաց` բալը եկել է: «Կառնե՞ս ինձ համար»,- հարցրի ու փող գցեցի ներքև: Մի տոպրակ լիքը բալ գնեց և զամբյուղի միջոցով ուղարկեց վերև: Հանկարծ մի միտք ծագեց գլխումս: Ասացի. «Կգա՞ս վերև` բալ ուտելու»: Տղան քայլեց դեպի դուռը: Ես քաշեցի դռան պարանը և հրճվագին լվացի բալը: Որքան մոտենում էին նրա ոտնաձայները, շարժումներս այնքան արագանում էին: Ինքնաեռը բլթբլթում էր: Հետո կիսաբաց դռան ճեղքից երևաց տղայի ամաչկոտ երեսը: Դուռը բացեցի: Որոշ ժամանակ ամոթխածորեն ու հետաքրքասիրությամբ նայում էր ինձ: Ես էլ հետևում էի նրան ու նրա հոգեվիճակին: Երկար ժամանակ էր` մոտիկից մարդ չէի տեսել: Լեռնցու կարմիր դեմք ուներ, մի քանի օր առաջվա սառնամանիքից թմբլիկ այտերը դեռևս կոշտացած էին: Դարչնագույն աչքեր ուներ, մազերը շագանակագույն էին. մի փունջը թափված էր ճակատին: Որոշակիորեն նման էր առաստաղի անկյունների հրեշտակներին: Տարբերությունն այն էր, որ արյունը եռում էր նրա մաշկի տակ, և դա նկատելը շատ դյուրին էր: Ասացի.

-Նե՛րս արի, նստի՛ր էստեղ:

Անփութորեն առաջացավ, նստեց աթոռին և հետաքրքրասեր հայացքը հառեց առաստաղի հրեշտակներին:

-Նման են քեզ, չէ՞,- ասացի:

Այդ պահին ամոթից շիկնած` դեմքը շրջեց դեպի այգին ու նայեց ծաղիկներին: Ես զամբյուղով բալը դրեցի նրա առջև և այնպես նստեցի, որ մեռելին չնկատի, ու ժպտացի նրա երեսին: Ջուրը կաթկթում էր բալերի վրայից: Մրգի պսպղուն մուգ վարդագույնը իրիկնաժամի ցոլքերի ներքո զարմանալիորեն  շողշողում էր: Ըստ էության, ամեն ինչն էր զարմանալի: Մտածում էի` հավանաբար, եթե կարողանամ երկու փողոց այն կողմ գնալ մեր տնից, հաստատ, հաստատ կտեսնեմ սիրահարվածների: Հարցրի.

-Դու հավանո՞ւմ ես ահաբեկիչներին:

Գլուխը տմբտմբացրեց: Ցնծագին ասացի.

-Ես էլ: Եթե ուզեն, կարող եմ նրանց թաքցնել իմ տանը: Դու ճանաչո՞ւմ ես նրանց:  

Գլուխը տարուբերեց, իբրև` չէ, և հանկարծ աչքն ընկավ մեռելին: Հանկարծակիի եկավ և միանգամից այնպիսի վիճակում հայտնվեց, ինչպես թեյնիկի եռն է կանգնում: Ասացի.

-Նա էլ գուցե մի օր` շատ-շատ վաղուց, ահաբեկիչ է եղել, և եթե ես ու դու այն ժամանակ լինեինք, կկարողանայինք սիրել նրան:

Անքթիթ հայացքով տղան կմկմաց.

-Ներեցե՛ք, որ ցեխոտ կոշիկներով…

-Ի՞նչ նշանակություն ունի: Բալ կե՛ր,- ասացի և զամբյուղը հրեցի նրա առաջ, ապա գնացի փոքր պատուհանի կողմը, որ ինչ-որ զահրումար բերեմ: Երբ վերադարձա, գնացել էր:

Այս ամենը պատմում եմ, որ հասկանալի լինի` ինչու է մարդը մերթընդմերթ տխրում: Իհարկե պատահում է նաև այնպես, որ որևէ մեկը մարդուն չի այցելում, և մարդը բոլորովին մենակ է մնում: Հաճախ էլ մարդն ինքը չի ցանկանում, որ մեկնումեկը գա, և դարձյալ տրտմում է: Երբեմն ես էլ եմ դառնում այդպիսին. ժամերով նստում եմ աթոռին, շարժում եմ ոտքիս բթամատն ու դրան նայում: Երբեմն էլ երկար քայլում եմ սենյակում. նույնիսկ պետք է խոստովանեմ, որ թերթն այլևս չի օգնում: Մարդն ինչ երկիր գնում է` առաջին հերթին մեծ պողոտա է` տվյալ երկրի արքաներից մեկի անունով անվանակոչված, հետո` հրապարակ, և հրապարակի կենտրոնում` արձան: Սա է. մարդ- արարածը նոր բան չտեսնելով` ավելի է սրտնեղում:

Մի երեկո հենց շատ-շատ մռայլ նմանատիպ սրտնեղություն ինձ պատեց, որ վեր կացա ու Կատմանդու գնացի: Գիշերն ինչ-որ բան էի կարդացել Կատմանդուի մասին, Կատմանդուի տաճարների մասին: Լրագրողը գրել էր, որ Կատմանդուում կա այսինչ քանակի տաճար` այդպես ու այնպես: Գիշերը քնեցի: Երբ լուսացավ, ավլեցի սենյակս, նախաճաշեցի, ճաշ պատրաստեցի, կերա: Կեսօրից հետո մի տխմար, ջլատող հոգնություն իջավ վրաս, և ես բյուր-բյուրավոր ժամեր նայեցի ոտքիս բթամատին` ժամանակ առ ժամանակ այն շարժելով: Այնուհետև հոգնությունն աստիճանաբար տեղը զիջեց երևակայությանը. ես մեկնեցի Կատմանդու:

Կատմանդուն բարձր սարի կատարին է, և հեռվից երևացող տաճարների պարիսպների ատամները հասնում են ամպերին: Ես և էլի շատերը մեծ դժվարությամբ բարձրացանք զառիվեր ճանապարհներից մեկով: Թղթակիցը մոռացել էր նշել` որքան է տևում, մինչև մարդը մայրուղով հասնում է քաղաք: Թղթակիցն ընդհանրապես մոռացել էր մայրուղու մասին որևէ բան գրել: Ճանապարհը ոլոր-մոլոր էր և լեռնային: Ինչո՞ւ, որովհետև Կատմանդուն լեռնային քաղաք է: Կեսօր էր: Օդը կանգնած էր: Քրտինքը հոսում էր վրայիցս: Հեռվից, ինչպես ցնորքը, երևում էր քաղաքը:

Հետո հասանք Կատմանդու: Դա հենց այն էր, ինչ կարող էր պատահել: Ես չեմ կարողանում ուշադրություն դարձնել մանրամասներին: Տնից դուրս նման բան ու գործի համար համբերություն չունեմ: Կատմանդուն մի երկար հիմնական փողոց ուներ, որ կոչվում էր իրենց թագավորներից մեկի անունով: Փողոցի  ծայրին հրապարակ էր` Կատմանդուի թագավորի արձանով:  

Լրագրողը ճիշտ էր գրել. քաղաքը լի էր տաճարներով: Դրանցից որոշները տեսա, հետո մտա մի տաճար, որ քարահատակ շատ մեծ բակ ուներ. քարերի արանքից կանաչ էր բուսնել: Տաճարն ուներ երկնագույն գմբեթ և մի քանի մինարեթներ: Մարդիկ անորոշ դեմքերով էին: Իրականում  ես մուտք չգործեցի ոչ մի տաճար: Մտա միայն բակերը: Մտածեցի` ներսում հաստատ խունկ են ծխում, մի մարդ անկյունում նստած ծոր տալով աղոթում է, գուցեև գավիթում էլ մի քանի աճյուն կա: Հավանաբար հենց այդպես էր: Մեկնվեցի բակի սալահատակին: Չափազանց հոգնած էի: Ձեռքիս մեջ օրաթերթը քրտնել էր: Իմ գլխավերևում Կատմանդուի հետկեսօրյա երկնքի կապտազօծ գմբեթն էր` իմ զնդանի ու տաճարի առաստաղը: Երկինքը կապույտ-կապույտ էր: Արեգակի շողերի լուսաշերտերը ողողել էին արևմուտքը: Գմբեթի երկնագույն ցոլքերի, երկնքի կապույտի և արևի շողերի համադրության մեջ աչք էր զարնում ճերմակ լուսաշերտը, որ երբեմն հասնում էր երկնքի կենտրոնին. ես հենց այդպես էլ քնեցի Կատմանդուում:     

«Բյուրեղյա կախազարդեր » ժողովածուից

 

Պարսկերենից թարգմանեց Նունե Հովհաննիսյանը